Ergoterapia w Polsce bardziej utożsamiana z terapią zajęciową polega na tym, że poprzez pracę, wykonywanie różnych czynności prowadzimy rehabilitację, ale nie jest to taka klasyczna fizjoterapia. To połączenie elementów terapii ruchowej, gdzie ćwiczymy swoje dysfunkcje, bo coś robimy, a równocześnie coś wytwarzamy i mamy jakiś efekt, a dodatkowo robimy coś pożytecznego, więc to działanie jest wielowymiarowe. Jeśli chodzi o Polskę szukałabym bardziej pod hasłem „terapia zajęciowa”. Jest to obszar, który w tej chwili rozwija się w Polsce dość dynamicznie. Jest coraz więcej terapeutów zajęciowych, podchodzących do tematu z pasją, którzy chcą rozwijać swoje umiejętności i pomagać pacjentom, także jak najbardziej zachęcam. Tym bardziej, że to może być właśnie ta aktywność, która akurat danej osobie będzie sprawiać satysfakcję.
PL2205042748
Panie Wojciechu,
takie podejście to miód na moje fizjoterapeutyczne serce! Ćwiczenia fizyczne są bardzo ważne dla osób ze stwardnieniem rozsianym, ponieważ pomagają utrzymać sprawność fizyczną, poprawić nastrój i ogólne samopoczucie. Jednakże, kluczowe jest optymalne dobranie obciążeń treningowych, a także umiejętne przeplatanie aktywności o charakterze wytrzymałościowym z aktywnościami o charakterze siłowym, aby nie zaostrzać objawów SM, a jednocześnie realizować założone cele. Oto kilka wskazówek, które mogą pomóc Panu trenować bezpiecznie i efektywnie:
Monitorowanie intensywności treningu
Słuchaj swojego ciała, zwracaj uwagę na sygnały wysyłane przez Twój organizm. Jeśli czujesz się zmęczony, osłabiony, masz zawroty głowy lub inne nietypowe objawy, zrób przerwę lub zmniejsz intensywność ćwiczeń.
Nie bez znaczenie jest właściwa ocena intensywności wysiłku. Możesz używać w tym celu skali postrzeganego wysiłku (RPE), znanej również jako skala Borga. Celuj w umiarkowaną intensywność (RPE 12-14 na skali 6-20).
Osobiście lubię oceniać intensywność wysiłku o charakterze wytrzymałościowym przy pomocy monitoringu tętna treningowego. W wytycznych NICE (National Institute for Health and Care Excellence) dotyczących aktywności fizycznej dla osób z SM określono strefy tętna, w jakich najlepiej uprawiać aktywność fizyczną w zależności od poziomu wytrenowania.
Dokładny opis tych wytycznych znajduje się w Przewodniku Rehabilitacji w SM, który bezpłatnie można pobrać tutaj:
https://ptsr.waw.pl/wp-content/uploads/2023/04/REHABILITACJAdo-internetu.pdf
Więcej informacji o rodzajach aktywności fizycznej znajdzie Pan także w poniższych filmach:
Realistyczne cele
Stopniowo zwiększaj intensywność i czas trwania ćwiczeń. Nie próbuj osiągać zbyt dużo zbyt szybko.
W wypadku wysiłku o charakterze wytrzymałościowym w ramach progresji trudności najpierw zwiększamy ilość treningów w tygodniu albo wydłużamy czas trwania pojedynczego treningu, a na końcu zwiększamy intensywność danej aktywności (przyspieszamy, pochylamy bieżnię, zwiększamy opór etc.)
Wysiłek o charakterze siłowym również projektujemy inaczej, niż u osób zdrowych. Rezygnujemy z niskiej liczby powtórzeń i dużego obciążenia na korzyść większej liczby powtórzeń i mniejszego obciążenia tak, aby ostatnie powtórzenie nie stanowiło problemu. Jednym słowem w treningu siłowym zawsze chcemy mieć zapas sił. Ponownie pozwolę sobie odesłać Pana do Przewodnika Rehabilitacji w SM, gdzie dokładnie wszystko opisałam.
Unikanie przegrzewania
Ćwicz w dobrze wentylowanym pomieszczeniu i unikaj ćwiczeń na zewnątrz w upalne dni. Możesz również korzystać z chłodzących ręczników lub innych okładów.
Niektóre osoby chwalą sobie procedurę wstępnego schłodzenia. Chłodząc się przed aktywnością mogącą prowadzić do przegrzania, można obniżyć temperaturę ciała nawet o 1 stopień, co utrzymuje się kilka godzin. Jest więc o co walczyć. Dokładny opis tej procedury opisałam w Poradniku, do którego ponownie pozwolę sobie odesłać.
Oczywiście nie zapominajmy o tym, żeby pić dużo wody przed, w trakcie i po treningu, aby zapobiec odwodnieniu i przegrzewaniu organizmu.
Regularne przerwy
Włącz krótkie przerwy między seriami ćwiczeń, aby pozwolić ciału na regenerację. Upewnij się, że masz odpowiednią ilość dni odpoczynku między treningami, aby uniknąć przetrenowania.
Zróżnicowanie ćwiczeń
Ćwicz różne grupy mięśni i zmieniaj rodzaje ćwiczeń, aby uniknąć nadmiernego obciążenia tych samych partii mięśniowych. Dodaj ćwiczenia poprawiające równowagę i elastyczność, takie jak joga czy pilates do swojej rutyny.
Fizjoterapeuta i trening
Kontynuuj współpracę z doświadczonym trenerem, który zna Twoje ograniczenia i potrzeby. Upewnij się, że program treningowy jest dostosowany do Twojego stanu zdrowia. Dobrym pomysłem może być zapoznanie swojego trenera z wytycznymi dotyczącymi projektowania wysiłku w SM.
Regularnie jednak konsultuj się z fizjoterapeutą w celu monitorowania swojego stanu zdrowia i ewentualnego dostosowania planu treningowego. Dobra współpraca pomiędzy osobami mającymi wpływ na Twój stan to klucz do sukcesu!
Zarządzanie zmęczeniem
Planuj treningi na porę dnia, kiedy masz najwięcej energii. Dla wielu osób ze SM najlepszy czas na ćwiczenia to poranek lub wczesne popołudnie. Używaj technik relaksacyjnych, takich jak medytacja czy głębokie oddychanie, aby wspierać regenerację i zarządzać stresem.
Trening fizyczny jest korzystny dla osób ze stwardnieniem rozsianym, ale kluczowe jest właściwe dostosowanie obciążeń treningowych do potrzeb i możliwości konkretnej osoby. Słuchaj swojego ciała, monitoruj intensywność treningów, unikaj przegrzewania, wprowadzaj regularne przerwy, zróżnicuj ćwiczenia, a w razie potrzeby skonsultuj się z lekarzem lub fizjoterapeutą np. w ramach poradni PTSR. Dzięki temu będziesz mógł czerpać maksymalne korzyści z ćwiczeń bez ryzyka zaostrzenia objawów SM.
Dbaj o siebie i powodzenia w treningach!
Joanna Tokarska – Fizjopozytywna
Jeśli chodzi o nomenklaturę, to nie mamy takiej profesji w Polsce jak rehabilitant. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym istnieje zawód fizjoterapeuty, czyli osoby, która ukończyła stosowne studia w tym kierunku albo stosowne szkolenie (technik). Obecnie trzeba ukończyć pięcioletnie studia, żeby zostać fizjoterapeutą. Wcześniej te opcje były różne, ponieważ oprócz technika i magistra, można było także skończyć trzyletnie studia z tytułem licencjata. Niemniej, zawsze fizjoterapeuta to osoba, która ukończyła odpowiednie szkolenie i jeśli mamy co do danej osoby wątpliwości, to można wejść na stronę Krajowej Izby Fizjoterapeutów, do rejestru fizjoterapeutów i sprawdzić czy dana osoba widnieje w wykazie i ma prawo wykonywania zawodu.
Rehabilitacja jest pojęciem szerszym niż fizjoterapia, ze względu na jej szerszy kontekst społeczny i zawodowy. Rehabilitacja obejmuje zajmowanie się pacjentem na różnych polach. Fizjoterapia zajmuje się ciałem pacjenta i tym, w jakim on jest stanie funkcjonalnym i jak można mu pomóc w dużej mierze poprzez ruch, ale oczywiście nie tylko. Fizjoterapia jest częścią rehabilitacji.
PL2205042748
Pani Beato,
dziękuję za świetne pytanie! Mnóstwo osób cierpi na bóle pleców niezależnie od tego, czy chorują na SM, czy nie. Jednakże w wypadku osób z tą diagnozą mogą pojawiać się dolegliwości bólowe związane z uszkodzeniem nerwów, które określa się jako neuropatyczne. To nie wszystko. Czasem bóle mięśniowe lub stawowe spowodowane są zmianami w postawie, osłabieniem mięśni lub brakiem równowagi. W takich wypadkach można przyjąć, że to SM powoduje te dolegliwości.
Czasem jednak ból w tej okolicy może wynikać z problemów, które dotykają również osoby bez SM, takich jak przeciążenie, siedzący tryb życia, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, czy przepuklina krążka międzykręgowego. Warto więc skonsultować się z fizjoterapeutą lub neurologiem, którzy pomogą ustalić dokładną przyczynę bólu i dostosować odpowiednie leczenie. Ciekawostką niech będzie fakt, że statystycznie na tego typu dolegliwości częściej cierpią osoby doświadczające stresu, pozostające w trudnej sytuacji psycho-społecznej, czy osoby z diagnozą depresji oraz zaburzeń lękowych.
Niezależnie od tego, czy ból jest związany ze stwardnieniem rozsianym, czy ma inne, także niespecyficzne przyczyny, istnieją różne sposoby na jego łagodzenie i radzenie sobie z nim.
Oto kilka wskazówek, które mogą pomóc w obu przypadkach:
Jeśli ból wynika ze stwardnienia rozsianego:
Rozważ konsultację z neurologiem. Ból neuropatyczny, czyli ten, który pochodzi od uszkodzonych nerwów w SM, może wymagać specjalistycznego leczenia, np. leków przeciwbólowych, które są skuteczne w łagodzeniu bólu o takim pochodzeniu.
Skorzystaj z fizjoterapii. Regularne ćwiczenia mają kluczowe znaczenie w utrzymaniu sprawności. Fizjoterapeuta może zalecić ćwiczenia dostosowane do indywidualnych potrzeb danej osoby. Przykładowe ćwiczenia to rozciąganie, wzmacnianie mięśni tułowia oraz praca nad postawą i prawidłowymi nawykami ruchowymi. W wypadku tych dolegliwości znakomicie sprawdza się medycyna stylu życia, czyli wdrażanie prawidłowych wzorców zachowań do życia codziennego.
Wypróbuj terapię ciepłem i zimnem. W niektórych przypadkach, ciepłe okłady mogą pomóc w rozluźnieniu mięśni i złagodzeniu bólu, podczas gdy zimne mogą redukować stan zapalny. Trzeba jednak ostrożnie eksperymentować, bo niektóre osoby z SM są wrażliwe na zmiany temperatury.
Obserwuj zmiany postawy. W SM osłabienie mięśni i zaburzenia równowagi mogą prowadzić do przeciążeń kręgosłupa. Warto pracować nad ergonomią podczas siedzenia, chodzenia, a nawet snu, aby odciążyć kręgosłup.
Jeśli ból jest niespecyficzny i nie jest związany bezpośrednio z SM:
Zadbaj regularną aktywność fizyczną. To podstawa w zapobieganiu i leczeniu bólów pleców. Ruch pomaga wzmocnić mięśnie, zwiększyć elastyczność i poprawić postawę. Można spróbować takich form aktywności jak pilates, joga, pływanie, czy popularna “szkoła pleców”. Warto podkreślić, że największą skuteczność maja te formy ćwiczeń, które tak poprostu sprawiają przyjemność osobie ćwiczącej, a przez to są wykonywane stale, a nie tylko wtedy, jak “trzeba”.
Popraw ergonomię w codziennym życiu. Upewnij się, że Twoje krzesło i biurko są ustawione w sposób, który sprzyja zdrowej postawie. Staraj się unikać długotrwałego siedzenia w jednej pozycji i wstawaj co najmniej co godzinę (a najlepiej częściej), aby rozprostować nogi.
Masaż i techniki manualne też mogą pomóc. Masaże lub zabiegi manualne wykonywane przez fizjoterapeutę mogą pomóc w rozluźnieniu napiętych mięśni i poprawie krążenia w obszarach dotkniętych bólem. Warto umówić się do fizjoterapeuty, który określi, czy te działania są odpowiednie dla Ciebie.
Leki przeciwbólowe lub przeciwzapalne. W przypadku ostrego bólu, stosowanie leków może przynieść ulgę, ale zawsze warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli ból jest przewlekły.
Trening siłowy. Wzmacnianie mięśni tułowia jest kluczowe w długotrwałym zapobieganiu bólom kręgosłupa. Ćwiczenia stabilizacyjne na mięśnie core pomagają odciążyć kręgosłup i poprawiają postawę. Wiele osób jest przekonanych, że kręgosłup jest delikatną i wrażliwą strukturą, tymczasem to solidny mechanizm umożliwiający nie tylko wielowymiarowe ruchy, ale dobrze znoszący nawet duże obciążenia. Wystarczy to wyćwiczyć.
Ogólne wskazówki, które pomogą w obu przypadkach:
Unikanie długiego siedzenia. Długotrwałe siedzenie, nawet w najlepszej pozycji, obciąża ciało. Staraj się robić przerwy co 30–60 minut, aby się poruszać. Jesli masz taką możliwość rozważ zmianę biurka na takie ze zmienną wysokością blatu, dzięki czemu część dnia można spędzić na stojąco albo nawet chodząc (po zamontowaniu bieżni pod takim biurkiem).
Zwracaj uwagę na dietę i wagę. Nadwaga wpływa na kręgosłup, co może nasilać ból. Wprowadzenie zdrowej diety może pomóc w zmniejszeniu dolegliwości.
Relaksacja i zarządzanie stresem. Stres może nasilać odczuwanie bólu. Praktyki takie jak medytacja, ćwiczenia oddechowe, a nawet joga czy tai chi mogą pomóc w radzeniu sobie z napięciem mięśniowym.
Jeśli ból nie ustępuje lub nasila się, najlepiej skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą, aby uzyskać pomoc.
Mam nadzieję, że te wskazówki pomogą Ci znaleźć ulgę i cieszyć się większym komfortem na co dzień.
Jeżeli nie masz dostępu do fizjoterapeuty, zapraszam na konsultację online w ramach poradni PTSR!
Uważam, że rehabilitacją warto zainteresować się od razu po diagnozie (jest to zgodne z rekomendacjami amerykańskimi). Jeżeli wiemy, że chorujemy na stwardnienie rozsiane i że potencjalnie nasz stan funkcjonalny może się pogorszyć, to rekomenduje się rozpoczęcie jakiejś formy aktywności fizycznej, żeby w razie pogorszenia stanu zdrowia (związanego lub nie z SM), to pogorszenie było relatywnie mniejsze, bo startowaliśmy z wyższego poziomu. To pozwoli nam nie tylko zapobiegać późniejszym powikłaniom, ale równocześnie pozwoli zbudować lepszą formę.
PL2205042748
Pani Ewelino,
faktycznie krioterapia w kontekście stwardnienia rozsianego to temat, który budzi pewne kontrowersje, ponieważ wpływ temperatury na objawy SM może być różny.
Niektóre badania naukowe sugerują, że terapia zimnem może przynosić korzyści pacjentom z SM, zwłaszcza w łagodzeniu objawów takich jak zmęczenie, spastyczność (sztywność mięśni), czy ból. Zimno działa przeciwzapalnie i wpływa na przewodzenie impulsów nerwowych, co czasem przynosi ulgę w neurologicznych objawach SM.
Jednak według innych badań, krioterapia nie jest standardowo rekomendowana jako metoda leczenia. Istnieją pewne obawy związane z tym, że może ona wywołać nasilenie objawów u pacjentów. Wiadomo, że u niektórych osób z SM taka zmiana temperatury może wywołać chwilowe pogorszenie funkcji neurologicznych. Może się to wiązać z takimi czynnikami, jak skurcz naczyń krwionośnych, osłabiona termoregulacja, czy indywidualna nadwrażliwość na zimno. To jednak nie wszystko. Bo czy mówiąc “krioterapia” mamy na myśli to samo?
Warto wiedzieć, że nie każde zimno stosowane w leczeniu to krioterapia i nie każda krioterapia to wchodzenie do kriokomory.
Rodzaje leczenia zimnem:
- Krioterapia całkowita to metoda, gdzie pacjent jest eksponowany na bardzo niskie temperatury w specjalnych komorach kriogenicznych (zazwyczaj od -110°C do -160°C). Jest to intensywna forma chłodzenia całego ciała, której celem jest szybkie obniżenie temperatury organizmu.
- Krioterapia częściowa obejmuje chłodzenie wybranych obszarów ciała za pomocą specjalnych urządzeń do krioterapii. Tego typu krioterapia jest mniej intensywna i stosuje się ją głównie w celu miejscowego zmniejszenia stanu zapalnego lub spastyczności.
- Leczenie zimnem, które nie jest klasyczną krioterapią, to np. stosowanie chłodnych kąpieli lub okładów o umiarkowanej temperaturze. Nie osiąga ono tak niskich temperatur jak krioterapia i jest mniej intensywne, ale może być pomocne w prewencji objawów związanych z nadmiernym nagrzewaniem się organizmu.
Na podstawie aktualnych badań, krioterapia ma kilka potencjalnych korzyści u pacjentów z problemami neurologicznymi, szczególnie w obszarach jak:
Zmniejszenie zmęczenia: Krioterapia ogólna, szczególnie stosowana w sposób długoterminowy, może pomóc w redukcji zmęczenia, które jest jednym z częstszych objawów SM. Efekty te mogą być bardziej zauważalne, gdy krioterapia jest łączona z aktywnością fizyczną.
Spastyczność: Krioterapia także ta miejscowa może działać korzystnie na spastyczność, co ułatwia rehabilitację ruchową. Wyniki badań wskazują, że pacjenci odczuwają ulgę w napięciu mięśni, co ułatwia wykonywanie codziennych czynności.
Pamiętajmy jednak, że możliwe są również działania nieporządne jak nasilenie objawów u wrażliwych pacjentów. Okazuje się, że niektóre osoby mogą odczuwać nasilenie objawów neurologicznych, takich jak osłabienie, drętwienie lub zaburzenia równowagi, gdy są narażone na zimno.
Skąd więc wiadomo, kiedy u konkretnej osoby zastosować krioterapię, a kiedy nie? W tym miejscu nie obędzie się bez chwili „ględzenia” o nauce i jej zastosowaniu w praktyce klinicznej. Obecnie medycy leczą zgodnie z modelem EBM (evidence-based medicine, czyli medycyny opartej na faktach).
Model EBM to metoda podejmowania decyzji w medycynie, która integruje trzy kluczowe elementy:
- Najlepsze dostępne dowody z badań naukowych – to badania kliniczne, przeglądy systematyczne, czy meta-analizy, które dostarczają informacji o skuteczności i bezpieczeństwie różnych terapii, takich jak krioterapia. W wypadku krioterapii wyniki tych badań są niejednoznaczne oraz wciąż nie ma ich wystarczająco dużo, aby orzec coś “na pewno”.
- Doświadczenie i wiedza klinicysty – lekarz lub fizjoterapeuta, na podstawie swojego doświadczenia, ocenia, które metody leczenia mogą być najbardziej odpowiednie dla konkretnego pacjenta. Doświadczenie specjalisty ma duże znaczenie w podejmowaniu decyzji, ponieważ pacjenci różnią się między sobą, a sama wiedza z badań to tylko jeden element układanki. Różne ośrodki będą mieć różne doświadczenia w kontekście krioterapii.
- Preferencje i wartości pacjenta – każdy pacjent ma swoje osobiste przekonania, oczekiwania oraz tolerancję ryzyka. W tym kontekście, dla niektórych pacjentów krioterapia może być atrakcyjna, ale inni mogą czuć się z nią niekomfortowo. To pacjent ostatecznie decyduje, czy chce podjąć proponowane leczenie, biorąc pod uwagę swoje preferencje.
W wypadku SM badania naukowe wskazują, że krioterapia może przynosić korzyści, szczególnie w kontekście redukcji zmęczenia i spastyczności.
Z drugiej strony, doświadczenie klinicysty będzie kluczowe w ocenie, czy krioterapia jest odpowiednia w danym przypadku. Niektóre osoby mogą nie tolerować zimna dobrze, a inni mogą mieć przeciwwskazania do stosowania intensywnego chłodzenia (np. problemy z krążeniem).
Preferencje pacjenta również odgrywają istotną rolę. Jeśli pacjent jest otwarty na krioterapię i nie odczuwa niepokoju związanego z jej zastosowaniem, można rozważyć jej wprowadzenie jako terapię wspomagającą. Jednak jeżeli pacjent ma obawy lub negatywne doświadczenia z krioterapią, można poszukać innych rozwiązań, które będą skuteczne w walce ze zmęczeniem i spastycznością, jak np. ćwiczenia fizyczne lub inne techniki rehabilitacyjne.
Podsumowując, krioterapia w SM może przynieść korzyści, ale decyzja o jej zastosowaniu powinna opierać się na modelu EBM – czyli nie tylko na wynikach badań, ale także na doświadczeniu klinicysty oraz preferencjach pacjenta. Działanie zgodnie z tym modelem pozwala na lepsze dopasowanie leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta, zwiększając szanse na sukces terapii.
W praktyce oznacza to, że jeśli myślisz o krioterapii, skonsultuj się ze swoim lekarzem lub fizjoterapeutą, aby dobrać odpowiednie postępowanie, które będzie bezpieczne i skuteczne w Twoim przypadku. Jeśli po zastosowaniu zimna zauważasz nasilenie objawów, warto poszukać innych metod terapii.
Trzymam kciuki za znalezienie optymalnej formy terapii!