Autor: dr n.med. Arkadiusz Stęposz

Zaburzenia związane z funkcjami poznawczymi występują u około 40-70% pacjentów ze stwardnieniem rozsianym – nierzadko pojawiając się już na początkowym etapie choroby, będąc czasem jedynym izolowanym objawem toczącego się procesu demielinizacyjnego. Zaburzenia te częściej obserwuje się w przewlekle postępującej postaci choroby (zwłaszcza pierwotnie postępującej), niż w postaci przebiegającej z rzutami. Niezależnie od stopnia niepełnosprawności ruchowej, u pacjenta z SM, mogą być obecne zaburzenia funkcji poznawczych pod postacią obniżenia koncentracji, pogorszenia selektywności uwagi i zakresu pamięci krótkotrwałej ale także szybkości przetwarzania informacji. Zaburzenia te należą do gruby objawów nazywanych pozaruchowymi, czyli nie związanymi ze sprawnością kończyn, czuciem i równowagą. Zaburzenia pozaruchowe mogą występować u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym na każdym etapie choroby, często wyprzedzając objawy ruchowe. Rutynowa ocena pacjentów w skali EDSS (Expanded Disability Status Scale) jest zwykle kluczowym elementem w podejmowaniu decyzji dotyczących terapii u chorych. Skala ta jednak nie pozwala na wykrycie i monitorowanie niewielkich zaburzeń pozaruchowych do których między innymi należą zaburzenia funkcji poznawczych, ale również zespół zmęczeniowy czy depresja – objawy te są często obecne u pacjentów i ich nasilenie może świadczyć o aktywności choroby.

Przeprowadzone badania wskazują, iż zaburzenia funkcji poznawczych nie są jedynie wynikiem uszkodzenia określonych obszarów układu nerwowego przez zmiany demielinizacyjne, ale także są efektem zaburzenia całej sieci połączeń w mózgu odpowiadających za te procesy. Badania wykazały związek tych objawów z obecnością ognisk demielinizacyjnych w istocie białej (szczególnie w ciele modzelowatym), a także zaniku mózgu w okolicach skroniowych, ciemieniowych i czołowych obustronnie.

Obecnie wiele uwagi poświęca się tematowi zachowania funkcji poznawczych u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. Podczas starzenia się każdego człowieka, wraz z upływem czasu w mózgu następuje powolne zanikanie komórek nerwowych i jest to proces naturalny. Proces ten u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym jest bardziej dynamiczny.

Szybkie rozpoczęcie skutecznego leczenia chorego z SM zmniejsza ryzyko wystąpienia utrwalonych deficytów neurologicznych. Aktualnie celem terapii, który stanowi duże wyzwanie, jest nie tylko uzyskanie wyeliminowania zaostrzeń choroby i postępu niepełnosprawności, ale także zahamowanie zaburzeń poznawczych.

Biorąc pod uwagę iż zaburzenia funkcji poznawczych istotnie mogą świadczyć o postępie choroby, a stosowanie rutynowych metod monitorowania SM (tj. rezonansu magnetycznego, skali EDSS oraz oceny progresji niepełnosprawności ruchowej i ilości rzutów w trakcie terapii) jest niewystarczające do kontrolowania funkcji poznawczych, należałoby rozważyć ich cykliczne badanie jako standard.

Poza wpływem leków na zachowanie funkcji poznawczych u pacjenta z SM należy również wspomnieć o niefarmakologicznych możliwościach utrzymania mózgu w dobrej kondycji. Warto, żeby osoby ze stwardnieniem rozsianym wyznaczały sobie nowe atrakcyjne i motywujące bodźce lub rozwiązywały zadania trudniejsze, stymulujące pracę ośrodkowego układu nerwowego. Te działania wpływając na plastyczność mózgu rozwijają rezerwę poznawczą. Jest ona rozumiana jako umiejętności i wiedza zdobyte w trakcie życia, które mogą spowalniać związany z wiekiem spadek funkcji poznawczych. Istotna jest świadomość, że to co zrobimy dla naszego mózgu na początkowym etapie choroby, warunkuje jakość funkcjonowania po wielu latach od zachorowania. Regularne ćwiczenie mózgu również pozwala utrzymać aktywność zarówno zawodową i społeczną osób chorujących na stwardnienie rozsiane, co wpływa bardzo pozytywnie na ich jakość życia. Dotychczasowe badania naukowe wyraźnie wskazują na istnienie związku pomiędzy obecnością zaburzeń pozaruchowych, a pogorszeniem jakości życia chorych.

EDSS  jest podstawową skalą oceny stanu neurologicznego pacjentów z SM, jednakże wielorakość objawów pozaruchowych stwardnienia rozsianego będących „niezauważanych” przez tą skalę, powinna skłonić do poszerzenia gamy testów rutynowo stosowanych w monitorowaniu postępu choroby.

BIBLIOGRAFIA

1. Glanz BI, Holland CM, Gauthier SA i wsp. Cognitive dysfunction in patients with clinically isolated syndromes or newly diagnosed multiple sclerosis. Mult Scler2007;13:1004-10.
2. Pauline Anderson EAN 2022, Medscape: „Cognitive Impairment May Predict Physical Disability in MS”
3. Stęposz Arkadiusz, Puz Przemysław, Lasek-Bal Anetta, Kliniczne metody oceny niepełnosprawności ruchowej i pozaruchowej pacjentów ze stwardnieniem rozsianym; MS Report : stwardnienie rozsiane, 2017, vol. 6, nr 2, s.9-12
4. Hoffman S, TittgemeyerM, von Cramon DY. Cognitive impairment in multiple sclerosis. Curr Opin Neurol2007;20:275-80.
5. Lovera J, Kovner B. Cognitive impairment in multiple sclerosis. Curr. Neurol. Neurosci. Rep.2012; 12: 618–627.

PL2305042820